Сяргей Календа, 1985 году нараджэньня, — пісьменнік, культуролаг, аўтар чатырох кніг прозы, кнігі казак і раману, стваральнік часопісу «Макулатура», які сваёй мэтаю ставіць развіццё беларускай культуры, выхад па-за моўныя межы й цэнзуру.
У сваім эсэ для нашага праекта «Беларусь – Зазірнуць у будучыню» Сяргей Календа піша пра тое, што ў краіны Помсты і Зла, у якую ператварыў Беларусь крыважэрны дыктатар, будучыні ня мае.
Час настаў змрочны, але ён сведчыць і пра новае пакаленне, якое прыйдзе на змену гэтаму вэрхалу. Новае, вольнае і дэмакратычнае пакаленне вырасла паралельна з такім жа новым пакаленнем, якое падтрымлівае дыктатарскія схільнасці і погляды. Мы маем дзьве Беларусі – Ціханоўскай і Лукашэнка. Але ідзе працэсс развіцця, які даказвае, што беларускую культуру немагчыма вынішчыць, лічыць аўтар.
Ва ўсе часы нацыянальны код беларусаў прарастаў сярод іншых каранёў, і калі чарговы тыран спальваў усё навокал, праз час ізноў прабівался парасткі.
Зараз усё выглядае чарговым тэрорам, зачысткамі ўсяго беларускага… Але з супрацьлегалага боку: дыяспары, падтрымка культурных праектаў, узаемадапамога. Мы адчуваем сваю еднасць, маем свой гонар, і гэта з намі і нашай культурай назаўжды, лічыць Сяргей Календа. Будучыня ў Беларусі ёсьць, яна моцная, адважная і, галоўнае, вопытная, яе не падманеш чарговым прэзыдэнтам.
Deutsche Version
Беларуская рэальнасць, палітыка, светапогляд – напасці, абвінаваціць, прыгразіць, абазваць тэрарыстам, фашыстам, пятай калонай, нацыяналістам.
Краіна настолькі сказіла тэрміны і перакульнула ўсё да гары нагамі, што там, дзе былі жанчыны з кветкамі, якія зрабілі ланцуг салідарнасці — тэрарысты, якія прагнуліся пад Захад, жадаючыя смерці квітнеючай РБ. І арганізацыя, створаная лавіць злачынцаў, займацца крыміналам, крадзяжамі, бытавым гвалтам — цяпер наўпрост б’е шыбы ў вокнах кавярнаяў, дзе схавалі хлопцаў з белымі і чырвонымі балёнікамі, прыходзіць ноччу да грамадзян, выкрадае іх з ложкаў. Краіна Помсты і Зла, і гэта відавочна для маіх дзяцей, якія бачаць наваколле і запытваюцца ў мяне, а чаму гэта міліцыя б’е людзей, хіба яны кепскія?
Будучыні ў Бедарусі (гэта не абдрукоўка) — няма ў тым стане і ў такіх развіццях падзей, якія працягваюцца. Дыктатар за трыццаць год ператварыўся ў страшнага, крыважэрнага клоўна, злоснага старога чалавека, які настолькі захрас у ілжы, прадажнасці, цынізме, што можа лёгка павіншаваць Украіну з Днём Незалежнасці, калі з беларускай тэрыторыі рашысты (так іх цяпер называюць) абстрэльваюць ракетамі Украіну.
Калісці даўно я пачаў збіраць гісторыі пра звычайных беларусаў, пра чыноўнікаў і тых, хто кіруе заводамі, і зразумеў, што краіну давялі да такога сусветнага, маштабнага крызісу людзі, якія жывуць па прынцыпах: не высоўвацца, што сказалі, тое і рабіць, мая хата з краю, лепш выканаць загад зверху, чым падумаць, не праяўляць ініцыятывы, бо а што суседзі скажуць? На ўсіх гэтых народных мудрасцях і я рос, мне так казалі мае бабкі, але маці, што праўда, ужо спрачалася з усімі гэтымі тэзісамі. Праз такіх, як яна, пачало гадавацца новае пакаленне, смелае, вольнае. І гэтая новая моладзь развівалася паралельна з той часткай грамадства, якая працягвала за сабой цягнуць савецкі лад жыцця, ягоныя рабскія прынцыпы.
«Абы не было вайны» — была галоўная мантра для ўсіх, якая страшыла, падпарадкоўвала і вымушала не высоўвацца.
Кнігу гісторый, пра звычайных беларусаў, я не напісаў, прыдумаў толькі назву «Як мы ўсё пра*балі».
У нас вырасла вольнае, разумнае пакаленне, якое напалову з’ехала з краіны, людзі, якія хацелі змяніць гэты страшны і цяжкі лёс быць краінай у рабстве. А палова замоўкла, і я спадзяюся, не назаўжды. І нельга забывацца, што новае пакаленне вырасла паралельна з такім жа новым пакаленнем, якое падтрымлівае ўсе дыктатарскія схільнасці і погляды. І такім чынам мы маем дзьве Беларусі — Ціханоўскай і Лукашэнка, і будучыня павінна вымалёўвацца файнай для краіны, бо ідзе працэсс развіцця, які чарговым разам даказвае, што беларускую культуру немагчыма вынішчыць, як і нашае «Не спыніць! Не стрымаць!»
Але хачу пачаць з самага пачатку, з таго, што я высветліў і зразумеў са сваіх дзіцячых часоў, калі мой бацька, стаўшы стачкомам, дапамог стварыць незалежны прафсаюз на МАЗе, пайшоў з натоўпам рабочых, з манціроўкамі, гаечнымі ключамі, па дарозе дадаючы да сваёй каманды: МТЗ, Падшыпнікавы завод… Рабочыя ламануліся на цэнтральную плошчу, да Чырвонага касцёла. З’явіліся магчымасці выказацца свабодна, бо «саюза» больш няма, ёсць мы, жывыя людзі, якія прагнуць жыць шчасліва і ня быць галечай. Але выйсці на плошчу — гэтага было недастаткова, тыя людзі, якія сядзяць у кабінетах і прымаюць рашэнні — ня вышлі на плошчу…
Вынік першых у пачатку 90-х мітынгаў: прыехаў Клінтан, парукаўся з жыхарамі сталіцы на плошчы, з’ехаў. Прыйшоў Лукашэнка і ўжо тады страсаў паветра заяўкамі, што пакажа, хто крадзе ў дзяржавы, хто вінаваты ў тым, што амаль няма заробкаў, і нават трос у руках нейкія папкі — нібыта доказы. Усе яго паслухалі, паглядзелі на яго на фоне бел-чырвона-белага сцягу — і супакоіліся. Гэты малады, вусаты фацэт у завялікім гарнітуры тады яшчэ паабяцаў беларусам усё на свеце. І беларусы спакойна палеглі спаць, каб прачнуцца ў БССР-2, у версіі камунізма, замяшанага на калхозным лайне і шызафрэніі.
Я рос і вучыўся ў школе з процьмай свабодных вучняў, якіх гадавалі лепшыя настаўнікі. Нам дазвалялася спрачацца, выказваць думкі, якія былі супрацьлеглымі ў агульна прынятых меркаваннях. Маці дома заўжды казала, што трэба мець сваю думку і свой погляд на ўсё на свеце і скептычна ставіцца да ўсяго, асабліва, калі табе штосці распавядаюць са сцэны, кафедры, трыбуны, што трэба мець сваю галаву на плячах.
Пакаленне маіх бацькоў вырасла з забітым эга, бо не толькі сэкса не было ў ссср, але і свайго Я. Таму, можа, нас і гадавалі, як свабодалюбівых людзей, якія, пасталеўшы, не пажадалі жыць у рабскім свеце і вырашылі змагацца са злом. Беларусь — краіна партызан, вольных людзей, якія гатовыя пайсці у лес, схавацца, дачакацца і адпомсціць дзеля таго, каб мець тыя самыя простыя рэчы: лепшую долю, хлеб і сваю зямлю. Таму, пачынаючы са старэйшых класаў, мы, пераняўшы стачкі ад сваіх бацькоў, выходзілі і браліся ў ланцуг на плошчы Багушэвіча, калі ад мянтоў было складана уцякаць на высокія халмы, але ім і падаўна было нас, шаснаццацігадовых, не дастаць. Ва ўніверсітэцкія часы мы выходзілі на плошчу і ночылі ў намётах, каб паказаць, што нашае месца тут і цяпер, што гэта наш горад і наша краіна. Усіх хапалі, збівалі, саджалі. Нас, студэнтаў, адлічвалі, але ня так публічна і жорстка, як пасля 2020 году, і, трэба сказаць, у той час студэнтаў баранілі настаўнікі і кафедры, выдавалі дакуманты, што падчас пратэстаў мы здавалі іспыты альбо былі на канферэнцыі…
Быў час, які я мог назіраць на ўласныя вочы. Беларусь стала цікавая для Еўропы, ў Мінск пачалі прыяжджаць турысты, развіццё інфраструктуры паскорылася і палепшылася шматкроць. Мы прымалі на стадыёне ангельскую, шатландскую, нямецкую зборныя па футболе. Наш клуб БАТЭ гуляў у Лізе Еўропы. Пачалі адчыняцца Брытанскія франшызы: Mothercare, Fashion Bar, Toni&Guy. З’явіліся нямецкія інвестары і забудоўшчыкі. Беларусь стала цікаваю не толькі Расеі і шэрагу мусульманскіх краін. З’явілася негалосная дамоўленасць з уладай пра тое, што можа быць развіццё культуры. Не толькі папулярных забаўляльных інфраструктур, але можна адчыняць выставы, ладзіць канцэрты, выпускаць кнігі.
Імгненна, за лічаныя дні, месяцы ў нас з’явілася сапраўднае, паўнавартаснае жыццё — у сваёй краіне. Але… але да першых «Плошчаў», новых пратэстаў. І нас ізноў адштурхоўвае кудысці назад у мінулае, і мы здзіўляемся, як?! Як у XXI стагодздзі можна так катаваць людзей, забіваць і забараняць мову і кнігі. Як? Вельмі проста, дайце аднаму чалавеку манаполію на ўладу, на прамысловасць, на цэлую краіну, дайце яму час, каб стварыць сваё асяродзьдзе, сваіх кастрыраваных чыноўнікаў і тупых вайскоўцаў, і вы ніколі не будзеце свабоднымі, а толькі залежнымі ад страшнага, крыважэрнага рускага суседа, і ў закладніках аднаго хворага дзеда.
Кожны год для беларуса з’яўляецца маркерам, ён быццам бы пражывае адразу некалькі год, бо паспявае устаць на ногі, акрыяць, пачаць жыць і працаваць, і потым ізноў яго збіваюць з ног і ўсё паўтараецца — і гэта галоўная выснова — што будучыня ў Беларусі ёсьць, і моцная, і адважная і, што самае галоўнае, вопытная, яе так проста не падманеш чарговым прэзыдэнтам. Галоўнае, даць народу абіраць жыццё і ўладу.
Беларусы жывуць на сваіх геаграфічных і геапалітычных арэлях, але ніколі яшчэ такога не было, каб з гэтых арэляў нас збілі. Так, нас гайдае з тэрора да адраджэння, але калісці арэлі пачнуць гайдацца мякка і не па такой жорсткай дузе, дзе мы будзем спрачацца за выбары, спакойна і разважліва, і дзе вулічныя музыкі будуць спяваць і збіраць натоўпы на брукаванцы, якая, нарэшце адкаркуецца ад гэтага спрэсаванага асфальта, шматкроць падрапанага параднымі танкамі.
У часы існавання Вялікага Княства Літоўскага, Рэчы Паспалітай, Расейскай імперыі, Савецкага саюза, Беларусь і беларусы існавалі са сваёй мовай і сваім строем, выжывалі, аточаныя іншымі мовамі і культурамі. Паўсюль і ва ўсе часы беларусы існавалі, дзякуючы сваёй непаўторнасці, іх нацыянальны код прарастаў сярод іншых каранёў, і кожным разам, калі чарговы тыран спальваў усё навокал ушчэнт, праз час ізноў прабівался парасткі.
Зараз усё выглядае чарговым тэрорам, чарговымі зачысткамі ўсяго беларускага, нацыянальнага, культурнага. І цяпер сапраўды шмат хто на баку Лукашэнкі кажа, што культура потым, зараз у нас больш важныя справы, і пачынае даваць турэмныя срокі за «абразу прэзідэнта» мастакам, музыкам, шахцёрам, журналістам, пісьменнікам. Без кіно і музея можна жыць, галерэі нам не патрэбны, галоўнае, каб усе мелі свае «па пяцьсот даляраў» і было што есці.
Час настаў змрочны, страшны і безнадзейны, але тое, якія былі мітынгі, выхады, дваровыя ініцыятывы, як мы змагаліся са злом кветкамі і абдымкамі, сведчыць пра новае пакаленне, якое прыйдзе на змену ўсяму гэтаму вэрхалу, усім гэтым бандзітам, якія перавярнулі ўсё, скрывілі: вось тут мы разам з нелегетымна абраным прэзідэнтам, ратуем краіну ад вас — фашыстаў, тэрарыстаў! «Нормальным языком со мной говори, урод!».
На дадзены момант, каб рабіць нейкія высновы, дастаткова заўважыць, што ўнутры краіны ідзе самы страшны генацыд — культуры, мовы… Пераслед за свабоду думкі і жыцця… Але з супрацьлегалага боку: беларускія дыяспары ва ўсіх краінах свету, падтрымка і фінансаванне культурных праектаў за мяжой, дапамога кожнаму. За кошт мітынгаў, тэрору ўлады, мы, беларусы, адчуваем сваю еднасць, маем свой гонар, і гэта з намі і нашай культурай назаўжды.
У нас, беларусаў, сапраўды складаны лёс і гісторыя, нам часта даводзілася існаваць у іншых культурах і цывілізацыях, імперыях, але мы ніколі не забываліся на саміх сябе, нашу мову, нашыя карані. І калі казаць пра сваю самаідэнтыфікацыю, то ў любой кропцы жывуць тыя самыя мужчына ці жанчына, якія з пяшчотай узгадваюць сваё жыццё там, дзе неба, лес, палі і рэчкі, і кожны з іх гатовы вярнуцца, каб будаваць Беларусь бяз слёз і сініх пальцаў.
